Michał Heller, światowej sławy filozof, kosmolog i teolog omawia nie tylko standardowe ujęcia filozofii nauki, wypracowane przez filozofów nauki w toku historii jej rozwoju, lecz przede wszystkim odwołuje się do tego, co rzeczywiście dzieje się we współczesnej nauce.

Nauka. Jedni ją gloryfikują, inni zaś woleliby widzieć ją spowitą kirem i odstawioną na boczny tor. Są też tacy, którzy na wzmiankę o niej machną ręką i znużonym głosem oznajmią, że nie mają na jej temat nic do powiedzenia. Jeszcze dla niektórych pozostaje ona prawdziwą terra incognita; zjawiskiem z rzędu tych, do których jak ulał pasują słowa pewnego traktatu – „o czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć”. Tak to już bywa z tą nauką, gdy wpuści się ją w obieg potocznych dyskusji.

Nie o takiej jednak nauce opowiedzieć pragnie nam ks. Michał Heller w swojej książce Filozofia nauki. Wprowadzenie. Nasz rodzimy fizyk i kosmolog czyni tutaj metodologiczny krok w tył, by z punktu widzenia filozofii podjąć namysł nad tym, z jakich korzeni nauka wyrasta. A korzenie te nierzadko są mocno splątane. Co to jest fakt? Pozornie proste pytanie komplikuje się, gdy uświadomimy sobie, że istnieje przynajmniej kilka koncepcji, precyzujących to – wydawałoby się oczywiste, używane przecież na co dzień, zwłaszcza przez ludzi nauki – pojęcie.

Autor bardzo zręcznie radzi sobie z bogactwem problemów. Przystępnym językiem prowadzi czytelnika przez gąszcz tematów, począwszy od wstępnych, metodologicznych refleksji nad fenomenem nauki, aż po mogący budzić największy opór wśród przeciwników metafizyki rozdział zatytułowany „Granice nauki i transcendencja”. Dla wyjaśniania wielu złożonych kwestii sięga po pomoc do fizyki, uzasadniając ten wybór nie tylko własnymi kompetencjami w tej dziedzinie, ale także jej dojrzałością metodologiczną.

Michał Heller – uczony, kosmolog, filozof i teolog. Laureat Nagrody Templetona i założyciel Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Autor m.in. książek Filozofia przypadku (CCPress 2012); Bóg i nauka. Moje dwie drogi do jednego celu (CCPress 2013); Granice nauki (CCPress 2014); Bóg i geometria. Gdy przestrzeń była Bogiem (CCPress 2015).

Spis treści:

Część I. Zagadnienia wstępne

1. Fenomen nauki
1.1. Znaczenie nauki
1.2. Wieloznaczność terminu „nauka”
1.3. Filozofia nauki a metodologia nauki
1.4. Nauki pokrewne i pomocnicze
1.5. Trzy światy Poppera

2. Metodologiczne typy nauk
2.1. Znaczenie klasyfikacji nauk
2.2. Teologia i nauki „świeckie”
2.3. Filozofia i nauki szczegółowe
2.4. Charakterystyka filozofii i style jej uprawiania
2.5. Nauki formalne i realne
2.6. Nauki empiryczne (przyrodnicze) i humanistyczne

Część II. Struktura fizyki

3. Wstęp do filozofii fizyki
3.1. Dlaczego fizyka jest nauką interesującą?
3.2. Kilka uwag o dziejach metodologii fizyki

4. Filozofia faktu
4.1. Wstępne określenia
4.2. Z dziejów rozumienia faktu
4.3. Kryterium falsyfikacji
4.4. Usprawiedliwienie indukcji
4.5. Przykład zastosowania indukcji
4.6. Metoda hipotetyczno-dedukcyjna
4.7. Fakty uteoretyzowane

5. Świat widziany przez teorie
5.1. Teorie – prawa – modele
5.2. Struktura teorii
5.3. Status poznawczy teorii fizycznych
5.4. Strukturalizm w fizyce
5.5. Modele
5.6. Prawa przyrody
5.7. Strukturalna stabilność
5.8. Teorie i fakty

Część III. Filozoficzne zagadnienia ewolucji nauki

6. Historyczne spojrzenie na nauki

7. Czy w nauce dokonuje się postęp?
7.1. Kumulatywizm – antykumulatywizm
7.2. Zasada korespondencji

8. Spór o racjonalność ewolucji nauki
8.1. Rewolucje naukowe według Kuhna
8.2. Odpowiedź Poppera – nauka w stanie permanentnej rewolucji
8.3. Lakatosa koncepcja programów badawczych
8.4. Anarchizm metodologiczny Feyerabenda
8.5. Internalizm i eksternalizm

9. Nieliniowy model ewolucji nauki
9.1. Nieliniowa strategia ewolucji
9.2. Struktury dyssypacyjne  
9.3. Zależność wyników od metod badania 
9.4. Bifurkacyjny model rozwoju nauki  

Część IV. O strukturalnym rozumieniu nauki i świata  

10. Wprowadzenie  

11. Strukturalizm matematyczny  

12. Rewolucje czy ciągłość rozwoju?  

13. Dwa rodzaje strukturalizmu  

14. Strukturalizm a metoda współczesnej fizyki  

Zakończenie. Granice nauki i transcendencja  
1. Asceza nauki i postnowożytność  
2. Strategia granic  
3. Redukcjonizm i transcendencja  
4. Granice języka  
5. Pytania ostateczne  
5.1. Granice wyjaśniania i granice realizmu  
5.2. Istnienie i racjonalność  
5.3. Racjonalność i sens  
6. Horyzont